دانلود مقاله بررسی جامع بسته بندی
| دسته بندی | فنی و مهندسی |
| فرمت فایل | doc |
| حجم فایل | 144 کیلو بایت |
| تعداد صفحات فایل | 122 |
مقاله بررسی جامع بسته بندی در 122 صفحه ورد قابل ویرایش
1 -مقدمه
قرن هاست که بسته بندی برای بهره‌گیری و حفاظت کالاها، عنصری ضروری به شمار می‌رود. امروزه به خصوص در بخش خرده فروشی تقریبا تمامی محصولات به صورت بسته بندی شده ارائه می گردند. به علاوه یکایک عناصر بسته بندی براساس هدفی که برای آن ها در هنگام نقل و انتقال، ذخیره‌سازی و توزیع در نظر گرفته می‌شود، مورد مطالعه دقیق قرار گرفته‌اند، بی تردید بسته بندی قادر است نمایی فنی‌تر و برتر به کالا ببخشد.
همچنین هر بسته ای نیز با دقت طراحی می‌شود، زیرا شکل و رنگ، اهمیت خاصی در میزان فروش محصول ایفا می‌کند این‌گونه نمونه های قابل رویت همراه با اطلاعات چاپ شده بروی محصول، راحت‌ترین وسیله ارتباطی بین تولیدکننده و مصرف‌کننده می باشند.
تولید‌کنندگان محصولاتی هم‌چون شکلات، کیک و سایر شیرینی‌جات همواره به دنبال تولید محصولاتی مشخص و منحصر به فرد می‌باشند که مشتریان به راحتی بتوانند محصولات آنها را از سایر محصولات مشابه تشخیص دهد، در این راستا بسته‌بندی نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند. زیرا اولین چیزی که نظر مشتری را جلب می‌کند ظاهر بسته‌بندی محصول می‌باشد و اغلب بسته‌بندی زیبا و جذاب، مورد انتخاب مشتری قرار می‌گیرد.
2-تاریخچه بسته بندی
2-1- از رم تا رنسانس
با گذر زمان، شهرها پایه‌گذاری شدند. تجارت بین قاره های اروپا و آسیا رونق گرفت و هر از چندی سپاهیان فاتح برای دست‌یابی و ثروت منطقه ای دیگر صف‌آرایی می‌کردند. در حالی که جهان شاهد تغییرات اجتماعی بسیار زیادی بود، تغییرات مربوط به بسته بندی بیشتر به تغییر در کیفیت و کمیت روش های بسته‌بندی موجود محدود می‌شد.
یک واقعه مهم در بسته بندی، که به رومی ها و حدود 50 قبل از میلاد نسبت داده می‌شود، اختراع لوله دمش شیشه‌ای بود. لوله دمش یک میله فلزی توخالی بود که در یک سر آن توده ای از شیشه قرار داده می شد. با دمیدن از انتهای دیگر لوله، فرد دمنده می توانست توده مذاب را به شکل یک ظرف توخالی در اندازه ها و شکل‌های متنوع باد کند. این ظرف را بدون دخالت دست و با تکرار پیاپی دمش و شکل‌دهی می‌شد ساخت و یا می‌شد حباب شیشه را به درون یک قالب فنجان که نقش های تزئینی قبلاً در آن ایجاد شده دمید.
اختراع لوله دمش، شیشه را از معابد و خانه اشراف خارج کرده و به آن استفاده عام داد. جام‌های شیشه ای رومی که با ارابه ها و جنگ گلادیاتورها تزئین شده و واضح است که به عنوان یادگاری و نشان رخدادهایی فروخته شده‌اند، به اندازه کافی فراوان هستند.
روشن نیست که چه کسی اولین بشکه چوبی را ساخت، ولی احتمالاً آن نیز در همین دوره ساخته شده و احتمالاً در منطقه آلپ اروپا، گویا مقدر شده بود که بشکه برای قرن ها، یکی از متداولترین اشکال بسته‌بندی باقی بماند.
با سقوط امپراتوری روم در حدود 450 میلادی، اروپا به شکل دولت شهرهای کوچک تنزل یافت که در بهترین حالت بربریت مطلق بود. بسیاری از هنرها و حرفه‌های قوام یافته، یا فراموش شد و یا راکد ماند. طول مدت 600 سال پس از سقوط رم چنان خالی از هرگونه تغییر قابل توجهی است که مورخان به آن «دوران سیاه» می‌گویند.
پیشرفت‌های ایجاد شده در این دوران از شرق دور و یا ملت های عربی که به تازگی از دین اسلام انگیزه و الهام گرفته بودند، می‌آمد. در چین، تسای‌لون به عنوان کسی که در حدود 105 میلادی، اولین کاغذ واقعی را از مواد داخلی تنه درخت توت ساخت شناخته می‌شود. هنگامی که مسلمانان در حدود 950 میلادی سمرقند را فتح کردند، راز این کار را با خود به اروپا آوردند. مصریان قبل از آن برگ های مشابهی را با بافتن ساقه های خرد شده نی پاپیروس ساخته بودند. آنها با کوبیدن، تحت فشار قرار دادن و خشک کردن این نوارهای بافته شده ماده ورقه ای مفیدی می‌ساختند. قرن ها بعد به اختراع چینی‌ها که از الیاف گیاهی تنیده ساخته شده بود اسم «paper» دادند (که از پاپیروس مصری گرفته شده).
چاپ از طریق بریده های چوب، که جد باستانی روش چاپی فلکسوگرافی است، نیز ریشه در شرق دارد. قدیمی ترین کارهای چاپی موجود نشان‌های بودیستی ژاپنی است که به سال 768 میلادی برمی‌گردد. قدیمی‌ترین کتاب موجود، که در ترکستان پیدا شده و در سال 868 چاپ شده، کتاب «الماس سوترا» است.
اروپا درحدود سال 1100 میلادی بیدار شد. حرفه های مهجور مانده دوباره احیاء شدند، آموزش و هنر زنده شد، تجارت رونق گرفت و تا سال های 1500، دوران بزرگ اکتشاف رو به آغاز نهاده بود. هنر چاپ در این زمان زاده شد.
ساختارهای بنیادی جامعه تغییر چندانی نیافته بود. بیشتر مردم وابسته به زمین بودند، گاهی به عنوان مالکان آزاد و در بیشتر مواقع به عنوان رعایائی که همه زندگی خود و بخشی از هرچه که خود تولید می‌کنند را به قدرت بالاتری مدیون بودند. اکثریت جامعه آن چیزی را می‌خوردند که خود عمل آورده، یافته و یا گرفته بود، در این سطح زندگی نیازمندی مشتری موجودیت نمی یابد.
مغازه و فروشگاه، از آن گونه که ما می شناسیم و در آن می‌توان کالایی خرید وجود نداشت. اگرچه پول به عنوان وسیله مبادله وجود داشت، ولی اکثریت جامعه هرگز پولی به چشم خود نمی دیدند. تولید صرفاً مشغله ای سفارشی بود و آنچه تاکنون بسته بندی خوانده ایم، بطور شخصی ساخته می شد. مثل بیشتر کالاهای دیگر. بسته‌بندی، اگر هم در مواردی وجود داشت، خود وسیله ای گرانبها بود و به ندرت مثل بسته بندی‌های امروزه می شد آن را دور ریخت.
از آنجایی که خرده فروشی وجود نداشت، ایده های بازاریابی، تبلیغ، ساختارهای قیمتی و توزیع اموری نامربوط بودند. جمعیت آنقدر زیاد نبود که تولید انبوه را، حتی در محدودترین معنی خود امکان‌پذیر سازد. (سورکا، ش 38، 1380، صفحه 12)
-گرافیک بسته بندی
4-1- نقش گرافیک در طراحی بسته‌بندی
بسته بندی در دنیای امروز نقش‌های متنوع و مهمی برعهده دارد. در مورد نقش بسته بندی در دنیای مدرن کنونی طبقه‌بندی های گوناگونی صورت گرفته است که هر یک به نوبه خود کامل و جامع بوده اند. در ادامه چکیده ای از موارد کاربرد یا به عبارت دیگر نقش و عملکرد بسته‌بندی در دنیای امروز را آورده‌ایم:
1- معرفی نام و مارک کالا
2- ایجاد انگیزة خرید در مشتری (توسط جلوه‌های گرافیکی یا خصوصیات دیگر)
3- برقراری ارتباط مستقیم با مصرف کننده و راهنمایی چگونگی استفاده
4- برقراری ارتباط غیرمستقیم با استفاده از رنگ‌ها، شکل و یا جنس خاص که بیانگر کیفیت محصول باشد.
5- ایجاد بازارهای جدید (به عنوان مثال بسته بندی شامپو به شکل بالشتک یک بار مصرف)
6- معرفی سهولت استفاده مانند باز و بسته شدن ساده، امکان مشاهدة دست‌خوردگی که هم برای مشتری و هم برای فروشندگان مفید است.
7- در نظر گرفتن مسایل مربوط به چیدن کالا روی هم و انبار کردن و توزیع و پخش.
8- معرفی نام و یا مارک یکسان برای چند نوع محصول (به عنوان مثال در صورت تولید چند شامپو تحت یک نام و با یک نوع بسته‌بندی)
درواقع امروزه برخلاف دوران گذشته بسته بندی عملکردی چندمنظوره دارد. در گذشته بسته بندی تنها برای حمل و محافظت محصول از خرابی یا شکسته شدن به کار می‌رفت. به عنوان مثال می‌توان از روش های سنتی بسته بندی مانند پیچیدن در کاغذ و نخ‌پیچ کردن نام برد.
از سوی دیگر علاوه بر نقش بسته بندی در نگهداری و محافظت کالا، بسته بندی چندین نقش خاص و منحصر به فرد دیگر دارد. از جمله این نقش‌ها می‌توان به ایجاد یک شکل مشخص محصولات بدون شکل و قالب خاص اشاره کرد. اما به طور کلی بسته بندی باید در سه مورد زیر به صورت کامل و بدون نقص عمل کند.
1- در انتخاب محصول توسط مشتری تاثیر داشته باشد.
2- به مصرف کننده بها و ارزش دهد و کارآیی محصول را در خود مستتر داشته باشد.
3- کنجکاوی و میل به خرید محصول را در مشتری تشدید کند.
4-1-1- تاثیر در انتخاب
رنگ یا نام مشخص برای هر نوع بسته بندی علاوه بر شناساندن نام و مارک کالا به مصرف‌کنندگان، باعث پیدا کردن و انتخاب کالای بسته بندی شده در میان محصولات مشابه دیگر در قفسة فروشگاه‌ها می‌شود. همچنین در صورت راضی بودن مصرف‌کننده از کیفیت کالا، به صورت ناخودآگاه ارتباطی بین کیفیت و شکل و رنگ بسته بندی ایجاد می‌شود. به عنوان مثال می‌توان از محصولات داخلی همانند دستمال کاغذی و یا آبمیوه نام برد که در میان عامه مردم با نام روی بسته‌بندی‌های یک شرکت خاص شناخته می‌شوند. این امر بیانگر ارتباط عمیق مصرف‌کننده رنگ یا شکل بسته‌بندی محصول است.
4-1-2- نشانه و سمبل بها دادن به مشتری
در دوران ما سطح زندگی بسیار بالا رفته است. جمعیت افراد بالای 70 سال افزایش یافته و بیشتر این افراد سالم هستند و به صورت عادی زندگی می‌کنند. بسته بندی کالاها باید به گونه‌ای طراحی شود که این گونه افراد نیز در کار با محصول و یا باز کردن بسته دچار مشکل نشوند.
بسته هایی که به آسانی باز می شوند، تجهیزات و قطعات ویژة بازکردن بسته‌ها (قلاب‌های درب قوطی نوشابه، کنسرو و . . . )، استفاده از برچسب‌های ایمنی و سیل های دربندی برای جلوگیری از دستکاری یا تقلب در محصول از نشانه های بها دادن به آسایش و راحتی مصرف کننده در بسته بندی هستند و طبیعی ترین واکنش مصرف کننده، برای چنین بسته بندی تکرار خرید و استفاده مداوم از محصول می‌باشد.
4-1-3- ایجاد میل به خرید و کنجکاوی و مشتری
کنجکاوی برای باز کردن بسته ها یکی از غرایز یا به عبارت دیگر تفریحات مورد علاقه بسیاری از افراد است. همه ما این احساس اشتیاق به باز کردن هدیه ها را در زمان برگزاری مراسم عروسی یا جشن تولد تجربه کرده در این رابطه هرچه جذابیت و زیبایی لفاف هدیه ها بیشتر باشد، اشتیاق برای باز کردن آنها بیشتر خواهد بود. با این منطق هرچه بسته‌بندی محصول جذاب‌تر و زیباتر باشد، میل به خرید مشتری شدیدتر خواهد بود.
از طرف دیگر بسته بندی به نوعی نشان‌دهندة ارزشی است که تولیدکننده برای محصول خود قایل است. واضح است بسته‌بندی ارزان و کم کیفیت ذهن مشتری را به سوی محصول کم ارزش و بی کیفیت تنها به دلیل ضعیف بودن بسته‌بندی در بازار شکست می خورد. (vankatesh، ش 34، 1380، ص 6 و 7)
-7- هندسه جعبه
قبل از برخورد مستقیم و تشریح موقعیت هندسه جعبه، این نیاز حس می‌شود که در رابطه با تاثیرگذاری یک حجم سه بعدی در نظر بیننده، بپردازیم.
به هر فرمی که که از حالت دو بعدی خارج به حالت سه بعدی درآید حجم می گوییم، غالب تأثیرات بصری که هر بیننده از اطراف خود می گیرد، تاثیر از حجم است بدین مفهوم که شناخت ابتدایی از محیط توسط حجمهای موجود است مثل میز و صندلی و . . . حال اگر حجمی توسط شخصی (مثلا هنرمند) به صورتی خلق شود که دارای مفهومی خاص، هدفی و نهایتاً تفکری باشد، می تواند بیننده را به سوی مقصود مطلوب (از طریق دیدن) هدایت کند و پیامی را در هر رابطه به بیننده خود برساند.
بنابراین واضح است که هر حجمی که دارای خواص زیبایی شناسانه خوب و از لحاظ فرم کامل باشد می تواند تاثیری خاص در بیننده بگذارد.
از آنجایی که هر بسته بندی خود یک حجم سه بعدی است و با توجه به توضیحات داده شده، می‌توان نتیجه گرفت که هر بسته ای خود بعنوان یک حجم سه بعدی به وسیله دارا بودن فرم های خاص هندسی می تواند بخش زیادی از رسالت بسته بندی را انجام دهد.
هر بسته بندی باید از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه باشد کالا را حفظ کند، در حمل و نقل مشکل ایجاد نکند، و در نهایت از لحاظ موارد گرافیکی (زیبایی، جذب مشتری، ثبات بخشیدن به یک مارک و تبلیغات) کامل باشد. چنین بسته ای بسته کامل است. حال اگر فرض را بر این بگذاریم که به جز گرافیک جعبه بقیه موارد کامل است و گرافیک ضربه ای به دیگر ملزومات جعبه وارد نمی کند می توانیم به بحث در این مورد خاص بپردازیم.
در بخشی از امر بسته بندی که به طراح و گرافیست مربوط می شوند، ملزوماتی وجود دارد از قبیل شناساندن کالا، تبلیغ، ایجاد فروش بیشتر توسط زیبایی و کاربردی جعبه و دیگر مسائل.
برای رسیدن به این اهداف طراح مصالحی دارد که عبارتند از استفاده از رنگ مناسب، صفحه آرایی و جای‌گذاری عناصر لازم در روی جعبه، ایجاد طرح‌ها و فرم ها و حتی بافت‌های خاص روی جعبه و نهایتا فرم و حجمی خود جعبه. فرم هندسی جعبه به عنوان مهمترین عنصر این مصالح می تواند به عنوان موثرترین عامل بصری عمل کند تحت شرایطی که بتواند بیانگر مشخصات ذاتی محصول بوده و با ایجاد جذابیت بصری (به کمک رنگ ولی اوت) تمامی وظایف یک بسته بندی موفق را به خوبی انجام دهد.
بسته بندی یک چاشنی غذایی تند را فرض می کنیم (مثلا فلفل) جعبه این کالا می تواند طوری طراحی شود که القا کننده حس تیزی و تندی باشد، داشتن زوایای تند، لبه های تیز و همچنین کمک گرفتن از رنگ های گرم مثل قرمز، این نوع طراحی در واقع القا یک نوع حس با استفاده از فرم ابتدایی هندسی است.
اما این حالت یک حکم نیست، بلکه بنابر تشخیص طراح و نوع هدف حتی ممکن است بسته بندی دقیقا شباهت به خود کالا داشته باشد یا از لحاظ مفهومی بیانگر نوع کالا باشد مانند بسته بندی هدیه ها.
نظر به این که دنیا روز به روز در حال گسترش و بزرگ شدن است و میزان عرضه و تقاضا به تبع این گسترش رو به افزونی است نیاز به بسته بندی نیز افزایش می یابد، طبیعتاً ضایعات و دورریزهای بسته بندی نیز افزایش می‌یابد و بنابر سیاستی بین المللی استفاده از مواد قابل بازیافت و نیز مضر بیشتر احساس می‌شود. کاغذ و مقوا بهترین و شاخص ترین این نوع مواد هستند پس اگر بسته های مقوایی را بتوانیم از فرم ساده مکعب مستطیل خارج کنیم و به فرم هایی زیباتر با کاربردی بیشتر برسیم توانسته ایم به اجابت یکی از خواسته های مهم بسته بندی دست یابیم. (لاهیجی، ش 51، 1382، ص 12 و 13)
مهمترین عواملی که درتعیین بسته بندی نقش دارند، عبارتند از:
1-چیدمان:
تبعیت ازشکل هندسی بسته بندی تکمیلی؛ شکل های منظم ازچیدمان بهتر و استقرار مناسب تری برخوردارند.
2-سهولت مصرف:
نحوه بازشدن دربسته وراحتی مصرف کننده درگشودن و استفاده ازمحتوی بسته؛
3-هزینه:
قیمت تمام شده بسته
4-مقاومت شیمیایی بسته درمقابل کالا:
میل ترکیبی و تاثیرات متقابل کالا با بسته بندی اولیه
5-مقاومت مکانیکی و فیزیکی:
استحکام بسته دربرابر سوراخ شدن، ضربه، سقوط و … درحین جابجائی، نگهداری و حمل ونقل
6-مقاومت دربرابر عوامل محیطی :
مقاومت بسته دربرابر رطوبت، نور، حرارت، میکروارگانسیم، جوندگان و … در حین نگهداری وشبکه توزیع
7-دسترسی به منابع اولیه بسته بندی:
امکان تهیه مواد اولیه بسته بندی در داخل کشور وامکان ساخت بسته
8-فضای مرده:
تبعیت از شکل هندسی بسته بندی اولیه و ثانویه؛ یعنی، فضای داخلی بسته بندی تکمیلی به خوبی پر شده باشد.
9-قوانین و استاندارد:
تبعیت بسته از استانداردهای گردآوری شده از نظر ابعاد، جنس بسته، ممنوعیت کاربرد مواد مصرفی و . . .