دانلود مقاله بررسی علل مهاجرت نخبگان ایران به خارج از کشور
| دسته بندی | علوم انسانی |
| فرمت فایل | doc |
| حجم فایل | 65 کیلو بایت |
| تعداد صفحات فایل | 45 |
مقاله بررسی علل مهاجرت نخبگان ایران به خارج از کشور در 45 صفحه ورد قابل ویرایش
پیشگفتار
هنگامی که به برنامه مستند مهاجرت از صدا وسیمای جمهوری اسلامی ایران در ذهن خود مرور می‌کنم، نخبگان ایران را در آنسوی مرزها، تجسم می کنم؛ مغزهایی که برای هر کدام از آنان میلیونها بلکه صدها میلیارد دلار هزینه مادی صرف گردیده است که اگر آنرا هم، کنار بگذاریم هزینه معنوی که صرف تربیت و پرورش آنان گردیده است نمی‌توان از آن صرفنظر کرد. این هزینه معنوی از خانواده تا اجتماع ومعلم واستاد صرف پرورش این مغزها گردیده است و اینک با اندک تلنگری از این کشور خارج و در خدمت بیگانگان قرار گرفته‌اند. مغزهای نظیر پروفسور مجید سمیعی معروف به امپراتور جراحی جهان و پروفسور موسی رحمان زاده معروف پرزیدنت جراحی ترمیم جراحات سوانح و تصادفات که در آلمان زندگی می‌کنند و این نوابغ چه زیبا از هویت اسلامی وایرانی خود دفاع می‌کردند در ذهن خود مرور می نمایم، اضطراب و پریشان سلولهای مغزم را تحت فشار قرار می‌دهد. و میلیونها انسان که هموطنی که؛ می‌توانستند با دست‌های معجزه‌گر آنان از بیماری و رنج رهایی یابند دلم را لرزان می‌کند و سوالات زیاد اما جوابهای ناقص در ذهنم صف می‌کشند یاد سخن یاکوفلوف مشاور گورباجوف به ذهنم خطور می‌کند. «ما شوریها بالقوه قوی بوده‌ایم ولی نتوانستیم آنرا بالفعل تبدیل نماییم»
شاید این جمله داستان رفع مجهولات ذهنی من گردد. چرا ما با وجود اینکه منابع مختلف مادی و معنوی برخورداریم نتوانسته‌ایم آنرا بالفعل نماییم وبه این دردهای بی درمان مبتلا شده‌ایم. در آخر از استاد محترم جناب آقای دکتر ابوالقاسم طاهری که مرا با راهنمائیهای خود در رفع نواقص این مقاله هر چند ناقص یاری کرده‌اند تشکر می‌نمایم و توفیق آنجناب را از خداوند منان بیش از گذشته خواستارم.
سوال اصلی: علل مهاجرت نخبگان ایران به کشور
فرضیه:علل مهاجرت نخبگان ایران به خارج کشور می‌تواند بر حسب نظریه سیستمی متعدد، مانند کاش دستمزدها، سیاست زدگی دانشگاهها، عدم منزلت علمی نخبگان در کشور و …باشد.
نظریات مهاجرت
مهاجرت یا IMMigratiopn بطور کلی در مفهوم جابه‌جایی و انتقال جمعیت در مکان یا تحرک جغرافیایی جمعیت استفاده می‌شود.
ولی در معنای خاص آن عبارتست از نقل مکان انفرادی یا[1]جمعی انسانها با تصمیم به تغییر محل اقامت و کار بطوردائم یا برای مدتی طولانی و بیش از یک سال.
در تعریف دیگر مهاجرت عبارتست از تحرکات جغرافیایی یا مکانی است که بین دو منطقه جغرافیایی انجام می‌شود. این حرکت شامل ترک یک منطقه و اقامت پیوسته در منطقه‌ای دیگر میباشد که آنرا مهاجرت دائمی می‌گویند. در تعریف دیگر مهاجرت عبارتست از: کوچ و جابه‌جایی جمعیت از نقطه‌ای به نقطه دیگر میباشد. مهاجرت برحسب عوامل مختلف موثر نظیر مرز ساسی کشورها، مدت مهاجرت، خواست واراده جمعی بودن به 4 گروه تقسیم می‌شود هر گاه 2 یا 3 شاخه در دسته بندیها و خیلی هستند.
1- مهاجرت با توجه به مرزهای سیاسی
2- مهاجرت با توجه به عامل زمان
2- مهاجرت باتوجه به عامل خواست واراده
4-مهاجرت از نظر شکل تذکر چون مهاجرت باتوجه به مرزهای سیاسی مورد بحث ما در این مقاله است به تعریف اشاره نموده واز بقیه خودداری می‌کنیم.
مهاجرت با توجه به مرزهای سیاسی به دو شاخه تقسیم می‌شوند. الف :مهاجرت داخلی: تغییر محل اقامت از یک مکان به مکان دیگر در یک کشور باسرزمین معین در چارچوب مقررات و تقسیمات آن کشور. مانند مهاجرت روستائیان ایران به کلان شهرها
ب: مهاجرت بین المللی:مهاجرت بین المللی برخلاف مهاجرت خارجی که در عرف بین الملل؛ حداقل یکی از آن دو کشور مستقل به حساب نمی‌آید؛ بین دو کشور مستقل انجام می‌گیرد مانند مهاجرت نخبگان ایران به آمریکا
در تعریف مهاجرت نخبگان با فراز مغزها یا مهاجرت صلاحیتها که در زبان لاتین (Drainbrain) نامیده می‌شود گونه‌ای از مهاجرت میباشد که در آن عنصر آموزش وبه کارگیری علم در محیطی مساعد نهفته است بعبارت دیگر؛ فرار مغزها به معنی مهاجرت افراد متخصص و تحصیلکرده ای است که کشورهای صنعتی و پیشرفته جهان را مکان مناسب جهت رشد و ارتقا اندوخته های علمی خودش دانسته و به لحاظ فرهنگی بهترین زمینه را برای انتشار آموخته‌های خود می‌دانند آمریکاو کانادا مهمترین مراکز جذب نخبگان ایران میباشد. در یک نظر باید گفت نظریات مهاجرت دررشته‌های علوم انسانی از جمله علوم سیاسی عام و از منظر مختلف تعریف می‌شوند. که به اختصار با ذکر نام توضیح این نظریات در زیر می‌آید:
1- دیدگاه اقتصادی: این دیدگاه در داخل ومجموعه خود به 4 شاخه تقسیم می‌شود که به ترتیب با ذکر نام آنها؛ تغریف مختصر نیزمی‌گردند: الف: نظریه کلاسیک:این نگرش با آراء و عقاید آدام اسمیت (1788) اقتصاد دانان کلاسیک وپیروان او گره می‌خورد طبق این نظریه مهاجرت‌ها اعم از داخلی و بین المللی مکانیزمی برای باز توزیع نیروی کار وی؛ کارگران مهاجر را نیز تابع قانون عرضه و تقاضا می‌دانست وآنرا نه تنها باعث رشد اقتصادی دو منطقه مهاجر پذیر و مهاجر فرست، بلکه وسیله‌ای برای بهبود وضع کار و اشتغال به شمار می‌آورد.
ب: نظریه نئوکلاسیک‌ها: اقتصاد دانی چون ساستاد (1962) هاریس و تودارو؛ این نظریه را کمی تغییر دادند:
بر پایه این نظریه؛ از لحاظ دید کلان اقتصادی هر جا نیروی عرضه کار پیش از سرمایه میباشد دستمزدها رو به کاهش می‌گذارد و بعکس هر جا نیروی کارکمتر از سرمایه باشد دستمزدها افزایش می‌یابد و در نتیجه روند مهاجرت نیروی انسانی از منطقه با نیروی کار بیشتر و سرمایه و دستمزد کمتر به طرف منطقه نیروی کار کمتر و سرمایه و دستمزد بیشتر می‌روند و در نتیجه هنگامیکه تعادل بین نیروهای کار[2] و دستمزدها برقرار شود مهاجرت متوقف می‌شود. تئوری مهاجرتی نئوکلاسیک‌ها بر تفاوت دستمزدها واحتمال کاریابی استقرار می‌یابد و عواملی که در جذب یا دفع مهاجرت مؤثر است؛ عنایت نکرده است از جمله: 1-تغییر سیاستهای بین المللی و غیر کارآمد و محاسبات اولیه مربوط به آن، اوضاع و احوال اقتصادی و تصمیم گیریهای سیاسی از عوامل مهم و اثرگذار بر جریانات مهاجرتی است.
1- تغییر سیاستهای بین الملل و غیر کارآمد محاسبات اولیه مربوط به آن، اوضاع و احوال اقتصادی و تصمیم گیریهای سیاسی از عوامل اثر گذار بر جریانات مهاجرتی است.
2- احتمال تحقق فرض مشابهت بین بین مبدا ومقصد که به مهاجرت و تامین آن در مقصد وکاهش مازاد آن در مبدا می انجامد و به تامین هر چه مطلوبتر اشتغال تام در آن منطقه تاثیر می‌گذارد و در نتیجه نظریه نئوکلاسیک‌ها را با تردید موجه می کند. چه مهاجران درمقصد؛ مهارت‌های لازم را به دست می‌آورند و در بازار کار کشور مهاجر پذیر جذب می شوند. به همین دلیل مهاجرت به صورت‌های گوناگون در شرایط جدید ادامه می‌یابد و با نوسانات گذرایی نیز مواجه می‌شود.
3- نظریه نئوکلاسیک ها در مقیاس خود جای بحث دارد تجربیات اخیر نشان می‌دهد وجود تفاوت‌های زیاد دستمزد بین سرزمینهای مهاجرفرست و مهاجرپذیر که به مراتب بیش ازهزینه‌های مهاجرت است،موجب استمرار مهاجرت‌ها و در مواردی تشدید آنها شده است
ج: نظریه اقتصاد جدید مهاجرت:
برطبق این نظریه مهاجرت اقدامی است که از طرف افراد انجام می‌گیرد و بطور وسیعی در رابطه باعملکردی که آنان در جامعه دارند میباشد این امر فقط برای افزایش درآمد نبوده است بلکه اقدامی است برای به حداقل رساندن خطراتی مانند فقدان امنیت و بیمه، داد و ستد، کاستیهای بازار، فقدان بیمة بیکاری و غیره میباشد، این امر موجب می‌شود که کشور مهاجر فرست است از ارز خارجی کشور مهاجر پذیر که ارزش به مراتب بالاتر از سرمایه محلی دارد برخوردار شده و در نتیجه توسعه ملی کشور مهاجر فرست کمک شود. برخی از محققان از جمله تایلور (1992) و استارک (1994) به این مساله از جهت دیگر توجه می‌نماید این که پول ارسالی بوسیله مهاجران نه تنها موجب بهبود اوضاع اقتصادی کشور مهاجر فهرست شده که باعث افزایش درآمد خانوارهای مهاجر فرست و در نتیجه نوعی منزلت اجتماعی بالاتر نسبت به خانوارهای هم تراز می‌نماید و در نتیجه پدیده مهاجرت بین المللی را تشدید می‌نماید تفاوت عمده نظریه اقتصاد جدید مهاجرت به این شرح است:
1- مهاجرت در شرایطی که تفاوتی بین دستمزدها در مبداء و مقصد هم وجود نداشته باشد انجام می‌گیرد.
2- وجود ادامه مهاجرتهای بین المللی از منطقه‌ای به منطقه دیگر، خود برانگیزنده مهاجرتهای جدید بوده وبعنوان وسیله‌ای برای افزایش درآمدها وکاهش مخاطرات اقتصادی در سرزمینهای مهاجر فرست تلقی می‌شود.
3- مادامی که بازار مطمئن و مناسبی برای اشتغال کشورهای در حال توسعه وجود نداشته باشد، مهاجرت از آن کشورها به خارج ادامه می‌یابد.
4- کشورهای مهاجرفرست نه تنها از طریق سیاستهای بازار کار بلکه کمک بیمه های اقتصادی و امنیت سرمایه می‌توانند بر روند مهاجرت تاثیر گذارند.
4- گر چه نظریه اقتصاد جدید مهاجرتی رو به توسعه بوده و گرایش زیادی به مقبولیت آن وجود دارد اغلب مطالعاتی که توسط پیروان این نظریه انجام شده است مربوط به مهاجرتهای روستایی از کشورهای در حال توسعه به ممالک توسعه یافته است.
د: نظریه بازار دوگانه:
نظریه بازار دوگانه بر خلاف نظریات اقتصادی که در نگرشهای کلان خود، مهاجرتهای بین المللی را زاییدة نیروهایی می‌دانند که برتر از خود بوده و در تضاد با خواست وتمایل افراد مهاجر قرار دارد و آنرا نتیجه تقاضای دائمی به کارگران خارجی می‌داندکه ویژگی ذاتی ساختارهای اقتصادی درکشورهای توسعه یافته بوده است عواملی که در شکل گیری ساختارهای اقتصادی کشورهای توسعه یافته موثرند، عبارتند از:
1- دستمزدها علاوه بر انعکاس شرایط عرضه و تقاضا، وسیله‌ای برای تامین منزلت و حیثیت افراد است.
پیش درآمد:جهانی شدن علت العلل مهاجرت نخبگان:
پدیده مهاجرت یا فرار مغزها یا مهاجرت صلاحیتها، پیامد جهانی شدن یا)Globalization) میباشد.
پیامد جهانی شدن گسترش ارتباطات و شبکه‌های مختلف ماهواره‌ای واینترنتی موجب شده است جهان به صورت یک دهکده‌ی جهانی در‌آید. کارکرد گسترده در پهنه جهان که اثرات مدرنیته یا جهانگرایی صنعتی به قول آنتونی گیدنز میباشد. که پیامد آن کم رنگ کردن بسیاری از کارکردهای فرهنگی و اجتماعی جوامع مانندملیت ومذهب خانواده و میهن [3]و غیره گردیده است بطوریکه فرایندجهانی شدن زنگ خطر را برای جوامع از این لحاظ به صدا درآورده است.
طبق آمارهای سازمان‌های جهانی، از جمله سازمان ملل متحد در سالهای آینده؛ 2000 زبان بومی کشورها که مهمترین عامل در ارتباط با انسانها، با یکدیگر میباشد. در اثر این پدیده در حال نابود شدن و منقرض شدن خواهند بود. این مسئله که پیامد گسترش سیطره جهان غرب به ویژه امریکا در نتیجه توسعه یافتگی این کشورها میباشد. از یکطرف، و گسترش آهنگ نیاز بیشتر بشر [4]به تکنولوژیهای جدید، در عصر جدید وابستگی کشورهای درحال توسعه یا جهان سوم به این کشورها در بسیاری از زمینه‌ها بصورت یک پدیده غیر ممکن القا می‌نماید بعلاوه این عوامل، در نتیجه این نیاز و سیطره، جنبه‌های مخرب آن، تخریب فرهنگی رابصورت یک پدیده عادی و معمولی در زندگی روزمره انسانها مبدل می‌نماید. بطوریکه در سایه جهانی شدن روند دیگری از غارت جهانی را توسط کشورهای پیشرفته رقم می‌زند کشورهای توسعه یافته طعمه خود را ازمیان نوابغ و استعدادهای بالفعل جوامع توسعه نیافته یار و به توسعه انتخاب می‌کنند. اگر چه سابقه تهاجم یا تخریب فرهنگی مساله امروز نیست اما روند جهانی شدن که پیامد توسعه ارتباطات و فناوری میباشد، شتاب گسترده‌ای را جذب نخبگان ونوابغ فرهنگی وعلمی کشورها بویژه کشورهای جهان سوم، پیامد این پروسه میباشد. به آن نمود دیگری را داده است. جمهوری اسلامی ایران نیز در این میان از این خطر در امان نیست. وقتی ارقام متفاوت از مهاجرت نخبگان از ایران به کشورهای پیشرفته بویژه آمریکا و کانادا نظر؛ می‌افکنیم. عمق پیامد مساله را درک می‌کنیم بویژه آنکه خبرها حاکیست که سفارتخانه‌های خارجی نیز در شتاب دادن به مهاجرت مغزها باشیوه‌های مختلف اقدام می‌نمایند که در نتیجه این عوامل موجب شده است مهاجرت مغزها از یکطرف به هم خوردن هرم جمعیت نیروی کار متخصص و ماهر ونیمه ماهر و از طرف دیگر از آنجا که امروزه اعتقاد براین است که قدرت برتر جهان از آن کسانی است که قدرت علمی، نوآوری و دسترسی بیشتری به اطلاعات دارند وصف آرایی و مبارزه قدرت در نظام نوین جهانی نه بر اساس تعداد سرباز، تانک و حتی سلاحهای استراتژیک [5]بلکه بر حسب نیروهای ورزیده علمی و تخصصی محققان و پژوهشگرایان تعیین می‌گردد، باید بپذیریم که از دست دادن چنین نیروهایی و پیوستن آنان به صفوف دیگر؛ حتی کمک به امپراطوری جهان غرب بویژه آمریکا است و با مهاجرت و انتقال چنین نیروهایی یک ستون از عمارت امنیت ملی برداشته می‌شود و حداقل یک آجر به مصالح بنای قدرت کشور مهاجر پذیر (امپراطوری غرب) اضافه می گردد. برای نمونه نیروهایی که دوران تحصیلات تکمیلی را گذرانده‌اند یا در حال گذراندن این دوره می‌باشند. اگر محل تحصیلاتشان خارج کشور باشد حتی اگر بخواهند پس از اتمام دوران تحصیل به کشور بازگردند. خسارت قابل توجهی به جامعه وارد خواهد شد با عنایت به اینکه این دوره، دوره زایندگی و تولید علم است یک پروژه تحقیقاتی یک ابتکار و یک نوآوری را که بالقوه از آن ما بوده است از دست داده و در اختیار بیگانگان قرار می‌دهیم،لذا اهمیت مهاجرت نخبگان علمی از این نظر مورد توجه قرا می‌گیرد و هزینه‌های کشور برای تربیت آنها متحمل شده‌است. به هدر رفته و درخدمت دیگران قرار می‌گیرد.